Arter, dünyanın ünlü ses yerleştirme sanatkarlarından Amerikalı Bill Fontana’nın dev ses ve görüntü işi “Io”nun Yeni Sesi’ni izleyiciyle buluşturdu. Bill Fontana’nın Türkiye’de sergilenen birinci işi bu. Arter’in alt kat Karbon salonunda, sanatçı sekiz adet duvar büyüklüğündeki ekrandan İstanbul Boğazı’nın derinliklerinden alınan sesi, Yerebatan (Bazilika) ve Şerefiye (Theodosius) sarnıçlarının sularının sesleriyle çok kanallı ve çok ekranlı buluşturuyor ve izleyiciyi vakit ve yer içinde kaybediyor.

Arter’in kurucu yöneticisi ve Io’nun Yeni Sesi standının küratörü Melih Fereli, Ukrayna bayrağı renkleri, sarı-mavi ile bantlanmış mikrofonundan “Bill Fontana’nın bu işi burada dünya prömiyerini yapıyor; bu yapıtı satın alıp müzemize armağan eden Grundig’e teşekkür ederim” diyor.

Bill Fontana, (1947) San Francisco’da yaşıyor. Dünyanın en tanınmış çağdaş sanat müzelerinde işleri sergileniyor. İdeoloji okumuş, klarnet çalıyor ve New York’ta New School’da elektroakustik müziğin öncüsü sayılan 20. yüzyıl bestekar, müzisyen, sessizliği de müzik olarak nitelendiren John Cage’in müzik öğrencisi olmuş. Hocası bu kadar avantgart olan Fontana da sesin ürettiği imaja ve bir imajın yarattığı sese yönelik araştırmalar yapıyor, işler üretiyor. Çalışmalarını daha iyi anlayabilmeniz için bir çalışmasından örnek vereyim: Teksas’ta 5 milyon yarasanın yaşadığı bir mağara var, bu yarasalar vakit zaman göç ediyorlar. Bir üniversite göç vaktini saptayabilmek için Fontana’dan yardım istiyor. Fontana, yarasaların insan kulağının duyamadığı 50 frekansla muhakkak vakitlerde haberleştiklerini ve göçe karar verdiklerini ölçüyor ve bu araştırma bilime yardımcı oluyor.

İSTANBUL’A DAVET

Melih Fereli, Bill Fontana ile 2017’de tanışmış ve kendisinden İstanbul’la ilgili bir iş yapmasını rica etmiş. Fontana da “Siz bana altın tepside İstanbul’u sunuyorsunuz; ben hayır mı diyeceğim?” karşılığını vermiş. Fontana üç-dört kere İstanbul’a gelmiş, birden fazla su altında olmak üzere İstanbul Boğazı’nın çeşitli noktalarında, bilhassa de Haliç’in ağzında, sekiz kanallı, dijital kayıt aygıtı, akustik mikrofonlar, hidrofonlar ve ivme ölçerlerden oluşan taşınabilir kayıt stüdyosu aracılığıyla ses bilgileri toplamış. Daha sonra Bizans devrinden kalan Şerefiye ve Yerebatan sarnıçlarına gitmiş, oralardan da ses ölçümleri yaparak bir veritabanı oluşturmuş; sonra bu bilgileri yine konumlandırarak gece Yerebatan Sarnıcı’nda hoparlörlerle yayımlamış, yapının kubbelerinden, devasa boşluğundan gelen, yankılanan sesleri kaydetmiş ve “yeni(den) ses(lendirme)” ismini verdiği sistemle bizim izlediğimiz kompoziyonlara ulaşmış.

SERGİYİ GEZERKEN

Çok yüksek tavanlı geniş Karbon Salonu’na girdiğinizde işitsel ve görsel kompozisyonlardan oluşan bir dünyaya da girmiş oluyorsunuz. Şerefiye Sarnıcı’ndan görsellerin yer aldığı çok büyük bir projeksiyon ekranında damlayan su manzarası ve sesleri var. Tavandaki dev ekranda ise patlayan bir küpten dökülen sular yere ve etrafa ses ve manzara saçıyor. Boğazda kaydedilen seslere ve imgelere Yerebatan ve Şerefiye Sarnıçlarındaki ses ve imajlar karşılık veriyor. Fontana, sesi ve imgeyi heykelsi bir mecra olarak kullanıyor.

Bill Fontana şimdilerde sanatkarlar ortasında moda olan blokzincir üzerinden işlerini satmıyor (kendi işleri için uygun bir aracı olmasına rağmen) ve altı-yedi yıldır da ses yerleştirmelerinin yanı sıra manzaraları de kendisi üretiyor.

IO DA KİM?

“Io’nun Yeni Sesi” neden stant başlığı, “Io” da kim derseniz, Io, Yunan mitolojisinde, Zeus’un karısı Tanrıça Hera’nın rahibesi ve rakibi, ölümlü bir bayan. Zeus’un Io’ya âşık olduğu, karısı Hera’nın gazabından korumak için Io’yu beyaz bir öküze dönüştürdüğü, Hera’nın da intikam için Io’ya at sineklerini musallat ettiği ve Io’nun bunlardan kaçmak için dünyayı dönüp dolaştığı ve İyon Denizi’nden geçerek İstanbul Boğazı’na vardığı ve öküz geçidi manasına gelen Bosphorus ismini aldığı bahsediliyor Yunan mitolojisinde. Standın ismi buradan esinlenerek konmuş; binlerce yıl sonra Bill Fontana’nın yorumuyla “Io’nun Yeni Sesi”…

Cumhuriyet