İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, Türkiye iktisadının son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalamayla büyüdüğünü anlatarak “Eğer bu kadar büyüdüyse sokaklar niye yansılarla doldu. Neden çalışanlar sokaklara indi. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, fiyat hissesindeki erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir” diye sordu.

Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sisteminin, Rusya-Ukrayna savaşına kadar Saray’ın beklentileri doğrultunda gittiğine işaret eden Boratav, “Savaş iktidarın beklentilerini çökertiyor. Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse, Rus iktisadı ve tüm güç piyasaları o dalgadan etkilendikçe KKM’nin bir seçim yolu olarak iktidarın işine yarayacağı da şüphelidir” sözlerini kullandı.

Türkiye’nin halk sınıfını daha fazla eziyete sürükleyecek bir IMF programına mahkûm olmaması gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Korkut Boratav ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.

– Türkiye iktisadını bu noktaya getiren siyasetler neler oldu?

2013’te Fed’in dış dünyaya likidite pompalaması frenlenince Türkiye’nin büyüme ivmesini sürükleyen dış kaynak akımları da yavaşladı. 2016 sonrasında ülke, daima seçim atmosferi içinde yönetildi. İktidar, 2019 mahallî seçim hezimetlerinden sonra seçim psikozundan kopmadı. Dış kaynaklardaki sakinliği iç talep pompalamasıyla telafi yoluna gitti. Bunu kamu maliyesi yoluyla değil finansal sistem üzerinden gerçekleştirdi. Merkez Bankası faizinin aşağıya çekilmesi; enflasyonun altında tutulması öncelik kazandı. Buna Saray iktidarının faiz takıntısı diyebiliriz.

Öte yandan düşük faizli kredi genişlemesinin iktisadın daralmasını frenlediği de doğrudur. Türkiye iktisadı 2021’de yüzde 11 büyüdü. Buna nazaran 2016-2021 ortasında Türkiye yüzde 4’e yakın bir tempoyla büyümüştür. Öte yandan dış açıkların artması ekonomiyi üç döviz krizine de sürükledi. Ağustos 2018 ve Kasım 2020 döviz krizlerini Merkez Bankası (TCMB) siyaset faizlerini sıçratarak durdurdu. Bu ayarlamaları kademeli faiz indirimleri izledi. 2021 Eylül-Aralık periyodunda dört ay peş peşe indirilen siyaset faizleri sonunda patlak veren döviz krizi çok sert oldu. Saray’da birileri algıladı ki faiz takıntısı sürdükçe seçim kazanılamaz. Zira seçim konjonktürü yaklaşmıştır. Siyaset faizini bir defa daha sıçratarak bu krizi geçiştirmek risklidir.

SEÇİM GÜNDEMDE

– Yani erken seçim iktidarın gündeminde?

Bir yıllık bir seçim takvimi gündemdedir. Aralıkta dövizdeki sıçrama ve enflasyonun tetiklenmesi çok sert oldu. Anlaşılan, Saray’da siyasal öncelik ağır basmıştır. Tekrar siyaset faizini yükseltme dışında döviz krizini geçiştirecek bir prosedür arandı. Tahlil, kur muhafazalı mevduat (KKM) oldu. Bu düzenleme yalnızca kısa periyot için tasarlandı. Seçim takvimiyle sonlu; yani “atı alıp Üsküdar’ı geçinceye” kadar…

– Bu yeni siyaset, iktidarı yeni bir seçime götürecek ögeler içeriyor mu? Döviz kurunda umdukları olmadı, tekrar yükselişe geçti, başarılı olur mu?

Rusya-Ukrayna savaşına kadar KKM, Saray’ın beklentileri doğrultusunda gidiyordu. Son döviz krizi yabancı sermaye çıkışlarından kaynaklanmamıştı. Eylül sonrasında yabancılar borsadan büyük oranda çıkmıştı. Likit varlıklarını gerçek olarak muhafaza arayışı içinde olan vatandaşlar ve şirketler ise dövize yöneldi. TL’den kaçış ve doların tırmanması bu nedenledir. Deva olarak getirilen KKM düzenlemesi, tasarruf sahiplerini döviz kayıplarına karşı teminata aldı. KKM’ye katılan şirketlere de alımlı vergi imtiyazları verildi ve döviz talebi frenlendi. Dolar 13.50 lira civarında istikrar kazandı. Kısa vadede bu gelişmeleri destekleyen ögeler da oldu. İhracat artışları cari süreç açığında aşikâr bir rahatlama sağladı. İlkbahar sonrasında turizm akımının döviz kurunu istikrarda tutması umuluyordu. Dolar fiyatlarında istikrar enflasyonu da frenleyecektir. Ortaya çıkan istikrar imajı, Saray’ı sonbahar sonrasında erken seçime götürebilirdi.

BÜYÜDÜYSEK HALK NİÇİN HUZURSUZ!

– Türkiye’nin ekonomik problemleri da orta yerde duruyor, büyüme deniyor lakin işsizlik, yoksulluk had safhada buna ne demeli?

Evet, temel soru budur: İktisat büyürken bugünkü huzursuzluk nereden kaynaklanıyor? Covid-19 periyodunda iktisadı küçülmeye girmeyen ender ülkelerden biri ülkemizdir. 2021’de Türkiye iktisadı yüzde 11 büyüdü. O vakit sokaklar niye reaksiyonlarla doldu. Neden personeller sokaklara indi. Yakılan elektrik faturaları neden? Türkiye iktisadı son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalama ile büyümüş olacaktır. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, gerçek fiyatlarda erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir? Tek bir karşılık var: Türkiye son beş yılda iktisat tarihi boyunca benzerine hiç rastlamadığımız bir bölüşüm şokuyla karşılaştı.

– Kimin aleyhine oldu bu bölüşüm şoku?

Son beş yılın ulusal gelir datalarına nazaran ücretlilerin net hasıladan aldığı hisse 6.2 puan eridi. Demek ki iktisat büyürken Türkiye’nin işçi halkı mutlak yoksulluğa sürüklendi. Tüm işçi katmanlar, emekçi sınıfını, küçük esnaf ve köylüyü içine alan büyük bir kitle, gelir kayıpları yaşadı.

TÜRKİYE OLUMSUZ ETKİLENECEK

– Artık Rusya-Ukrayna savaşı buna fren olabilir mi?

Evet, bu beklentiler artık çöküyor. Rusya-Ukrayna savaşı KKM düzenlemesinin bir seçim siyaseti olarak kullanımını önleyecek bir şok yarattı. Dünya piyasaları olumsuz etkileniyor. Petrol ve doğalgaz fiyatları fırladı. Petrol ve güçteki ani artış Türkiye’de cari süreç istikrarını bozacak. Rusya ve Ukrayna ile dış ticaret ve turizm münasebetlerimiz çok güçlü. Bunlar da olumsuz etkilenecektir. KKM’nin orta devirde yürümeyeceği konusunda tüm iktisatçılar esasen fikir birliği içindeydik. Rusya-Ukrayna şoku kısa devir için de muvaffakiyet bahtını yok ediyor. ABD ve Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse ve Rus iktisadı etkilendikçe KKM’nin bir seçim usulü olarak iktidarın işine yarayacağı şüphelidir.

BU MODEL TUTARSIZ CİDDİYE ALINAMAZ

– KKM hazırlanırken böylesi dış şoklar hesaba katılmadı mı?

Bakan Nureddin Nebati’nin bu politikayı savunurken ileri sürdüğü, daha evvel Saray’daki kimi iktisatçıların ortaya attığı ekonomik “model” tutarsızdır; ciddiye alınamaz. Birçok sorunu çözecek sihirli bir anahtar üzere düşünülüyor. KKM tek başına cari açığa, kronik dış bağımlılığa son veriyor; enflasyonu aşağıya çekiyor; Türkiye’nin ani bir büyüme ivmesine yöneleceğini varsayıyor. Kısa, orta ve uzun periyotlarda birbiriyle tutarsız, bazen aksi değişkenleri bir ortaya getiren bu senaryo, ekonomik mantıktan, bütünlükten mahrumdur. KKM düzenlemesi yalnızca bir seçim takvimi ile sonluydu; o çerçeve içinde işe yarayabilirdi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bu beklentiyi çökertti.

ÖNEMLİ KEMER SIKMA GÜNDEMDE

– Pekala, iktidar bu siyasetle giderse vatandaşı nasıl günler bekliyor? Fakirleşme, mağduriyet artacak mı?

İktisat siyaseti gündeminde radikal bir perspektif değişikliği olmazsa yakın gelecekte Türkiye, kemer sıkma ögeleri içeren bir istikrar programına mahkûm görünmektedir.

– Yani önemli kemer sıkma ve IMF programı yolda mı?

AKP sonrası iktidarın sola açık bir perspektifi olmazsa bugünkü toplumsal buhranın mağdurları, ağır kemer sıkma prosedürleri içeren bir IMF programına da mahkûm olacaktır. Türkiye’de demokratikleşme, neoliberal seçenekler içinde arızalı kalır. Sol seçenek, sermayenin tahakkümü ve dış bağımlılık cenderesinden çıkış arayan bir büyük, radikal tamir arayışıdır. Bunun çerçevesi, somut gayeleri, araçları, iktisat siyaseti gündeminin içinde, hatta tam merkezinde yer almalıdır.

SINIF GAYRETİNE DÖNÜŞTÜRMELİ

– Bu sıkıntılar varken iktidar seçimi kazanır mı?

Bölüşüm zıtlıkları seçim platformuna taşınabilirse iktidar seçim kazanamaz. Bunun için mağdurların seçmene dönüşmesi gerek. Son yıllarda gelir kaybına ve yoksulluğa mahkûm edilen beşerler, teminattan mahrum emekçiler, borç batağına sürüklenen çiftçiler, meskenlerine kapanan gençler, diplomalı işsizler, faturalarını yakanlar, minimum fiyat, emekli artırımı iki ayda eriyenler seçmen olarak sandığa taşınacak mı? Muhalefet seçim kampanyasını bir sınıf uğraşına dönüştürecek mi? Toplumsal buhranın mağdurlarına, yani direkt halk sınıflarına, “mağduriyetlerin sınıfsal kaynağı” anlatılacak mı? Sonuç, bu sorulara bağlıdır.

Cumhuriyet