İzmir’in Bayraklı ilçesinin Manavkuyu Mahallesi’nde bulunan Yılmaz Erbek Apartmanı, 30 Ekim 2020’de meydana gelen zelzelede en çok dikkat çeken binalardan biriydi.

Bitişik olduğu binadan ayrılıp birinci iki katı çöken ve tek köşesi üstüne gerçek eğrilen bina, arama kurtarma yapılabilmesi için vinçlerle desteklenmişti.

Pekala yanındaki bina ayakta kalırken Yılmaz Erbek Apartmanı neden yan yattı?

Ulaşabildiğimiz kaynaklarla açıklamaya çalıştık.

BBC

1. Yer

Yıllar uzunluğu tarımcılık faaliyetleri yapılan bu bölgenin yapılaşması 80’li yılların başında onaylanan planlara dayanıyor. Buranın tabanı binlerce yıldır birikmiş en az 100 metre derinliğe kadar inen alüvyonlardan oluşuyor, yani yumuşak bir taban.

Koter bu cins alanlarda yapılacak binaların çok iyi bir araştırma ve mühendislik hesaplarıyla inşa edilmesi gerektiğini vurguluyor.

BBCDepremden sonra evvel P çabucak akabinde S dalgaları ortaya çıkıyor.

Yumuşak yerler, zelzelede oluşan dalgaları yansıtarak, daha büyük hissedilmesine sebep olabilir. Hasebiyle akıllara Yılmaz Erbek apartmanının çökmesinin nedeni olarak “yumuşak zemin” faktörü geliyor. Sarsıntı birinci meydana geldiğinden P dalgaları üretiyor. Çabucak arkasında “yıkıcı dalgalar” olarak nitelendirilen S dalgaları geliyor.

Dokuz Eylül Üniversitesi Yapı Anabilim Kısmı Lideri Prof. Hikmet Hüseyin Çatal, “S dalgalarının alüvyonlu yumuşak yerleri çok sevdiğini’ belirtirken, “Hata yapılan yapıyı cımbızla seçer üzere gidip buluyor ve o yapıya hasar veriyor” diyor.

İzmir üzere alüvyonlu yerlerde zelzelelerde sıvılaşma meydana geldiğini vurgulayan Mustafa Haluk Koter ise “Zemin taşıma gücünü kaybediyor” yorumunu yapıyor.

Bir bina inşasına başlayabilmek için birinci evvel taban etüdü yaptırılması gerekiyor. Bunun inşaata ek maliyeti yüzde 2 ile yüzde 5 ortasında değişiyor.

Prof. Çatal’a nazaran Yılmaz Erbek Apartmanı’nın temel projesinde yahut imalat kademesinde bir yanılgı yapılmış olabilir.

Ama konuştuğumuz başka uzmanlar, binanın yerinde tespit edilen bir sorun olmadığını söylüyor.

BBCUlaştığımız kaynaklar Yılmaz Erbek Apartmanın nervürlü demir kullanıldığını söylüyor.

2. İnşaat kademesi

Türkiye’deki binaların zelzele yönetmeliklerine nazaran yapılması gerekiyor.

Yılmaz Erbek Bloklarının inşaatını inceleyebilmek için 1998 yılına baktık.

Hasarlı binalar raporundaki bilgiye nazaran, Yılmaz Erbek Apartmanı’nın yapı ruhsatı tarihi 5 Haziran 1998.

O devirde, birçok binanın ruhsatı yeni yönetmeliğin geçerli olduğu 1 Ocak 1998’den sonra alınmış. Fakat binaların projeleri, 1975 yönetmeliğine uygun olarak hazırlanmış.

Bu çelişkinin bu bina için de geçerli olduğu düşünülebilir.

Periyodun yönetmeliğinde kaide olmamasına karşın, Yılmaz Erbek Bloklarının enkazında nervürlü demir ve kaliteli beton tespit edildi.

Yıkımda çalışanların sözleri de gerecin güçlü olduğu ve yıkımın başka binalara kıyasla daha sıkıntı olduğu tarafında.

BBCBinanın daha sonradan yapılan müdahalelerle oluşan yer katı.

2001’de tamamlanan binada 45 daire ve taban katta 10 dükkan vardı.

Görgü şahitlerinin tabirleri ve devrin dokümanlarına nazaran, bir market zincirine geniş bir açık alan sağlamak için dükkanların 8’i birleştirilerek bir tane geniş, kalan ikisi birleştirilerek bir tane küçük işyerine dönüştürülmüş.

İçerideki duvarların bir kısmı kaldırılmış ve dış duvarlar da camekana çevrilmiş.

Prof. Çatal “yumuşak kat” faktörüne dikkat çekerken, “Yapı ruhsatı alındıktan sonra projede projenizde rastgele bir yumuşak kat öngörüsü yok. Lakin fiiliyatta onları kaldırıyorsunuz ve orayı yumuşak kat yaptınız. Sarsıntı yönetmeliğindeki yumuşak kat için zorlayıcı şartlar nereye gitti? Yok. İşte orada problem başlıyor. Bütün bina kullanılamaz hale gelir. Yumuşak kat kullanılan yerlerde vefat sayısı çok fazla olur” uyarısı yapıyor.

Dolgu duvarlar yapısal hesapta dikkate alınmayabilir ancak varlıkları bir emniyet subabı fonksiyonu görür.

Bu binanın emniyet supabının kaldırıldığını söylemek mümkün.

BBC

Binayla birlikte en çok gündeme gelen sav “kolon kesme” oldu.

Bir görgü şahidi kolon kesildiğine dair söz verdi.

Lakin market zinciri bir açıklama yaparak bunu reddetti.

Ulaştığımız uzmanlar, binada kolon kesme izine rastlamadıklarını söylüyorlar.

3.Denetim

Elimizdeki bilgilere nazaran, bina 2001 sonunda zelzeleden evvelki haline getirilmiş ve binadaki daire ve işyerlerine yerleşilmiş.

O periyodun mevzuatına nazaran, inşaat tamamlandıktan sonra belediyenin binanın projeye uygun olup olmadığını denetim etmesi gerekiyor.

Ve buna nazaran iskân, yani oturum ruhsatı alınıyor.

Ama pratikte, binaya yerleşmek için bu raporun olması koşul değil.

Yılmaz Erbek Apartmanı’nın sakinleri de Türkiye’nin dört bir yanındaki birçok binada olduğu üzere yapı kullanım müsaadesi olmadan binada oturup beş yıl sonra 2006’da bu müsaadesi almışlar.

BBC

Bu noktada, “Belediyeler ile bakanlık ortasında bir kontrol yetkisi karışıklığı mı var?” sorusu akıllara geliyor.

Bayraklı Belediye Lideri Serdar Sandal hususla ilgili sorumuza “Yetki karmaşası var. Hangisi bizde hangisi değil?” karşılığını verip, “Belediye bu işe müdahale edebilir miydi. Hayır edemezdi. Biz metruk yapıları yıkmakla mükellefiz. Şikayetin somut olduğu kaçak yapıları yıkıyoruz biz” dedi.

Etraf ve Şehircilik Bakanlığı ise sorumuza verdiği yazılı cevapta, “yetki karmaşası olmadığını” savundu.

4. Sonuç

Yılmaz Erbek Apartmanı’nda en az 10 kişi enkazda, enkazdan kurtarılan 5 şahıstan ikisi de ağır bakımda hayatını kaybetti.

45 mesken ve 2 işyeri yerle bir oldu.

Yaklaşık 150 kişi evsiz kaldı.

Kaç hayvanın kaybolduğu bilinmiyor.

İnşaat mühendislerine nazaran bir binanın ekonomik ömrü 70-75 yıl.

Yılmaz Erbek Blokları ise yalnızca 20 yıllıktı.

BBC

Bölgede çalışan emlakçılar, sarsıntıdan yaklaşık iki ay evvel binada 750 bin TL’ye daire satıldığını söylüyor.

Konuştuğumuz gayrimenkul uzmanlarına nazaran bölgedeki bu üslup 20 yıllık binalardaki m2 pahası en az 6 bin TL.

Buna nazaran 45 dairelik apartmanda maddi ziyan dükkanlar hariç en az 27 milyon TL.

Binayı ayakta tutma, arama kurtarma, hasar-tespit, yıkım çalışmaları da dikkate alındığında, tüm bu süreçte vazifeli insan gücü ve yapılan masraf çok daha yüksek.

Binada hayatını kaybedenlerin ise geri dönüşü yok.

Etraf ve Şehircilik Bakanı Kurum’un açıklamasına nazaran İzmir zelzelesinden sonra ağır hasarlı, acil yıkılacak ve yıkık durumda olan 506 bina var.

Lakin yaşananlar şunu gösteriyor:

Binalarda vaktinde alınacak tedbirlerin maaliyeti, yıkımla ortaya çıkacak maddi ve manevi bedelden çok daha düşük.

Cumhuriyet