Getty Images
“Sütçülerin birçok ineklerini kesiyor zira çaresiz kaldık, yem alamıyoruz. Ben de inşaatta ek iş yaparak hayvanlarıma yem alabiliyorum.”
Ulusal Kırmızı Et Kurulu datalarına nazaran son bir yılda süt yeminde %138, besi yeminde %160, karkas et maliyetinde ise %87 artış yaşandı.
Balıkesir’de 20 yıldır hayvancılık yaparak geçimini sağlayan Hüseyin Efe, köyündeki besi hayvanı sayısında en az %40 azalma olduğunu söylüyor.
Türkiye’de çok sayıda üreticinin süt üretmek yerine dişi hayvanlarını keserek yarar sağlama yolunu seçtiği ve anaç hayvanları azalan Türkiye’nin kırmızı et stokunun da azaldığı belirtiliyor.
Türkiye’de etin hür piyasadaki fiyatı ise 95-110 TL/kg aralığında seyrediyor.
Et ve Süt Kurumu (ESK) kırmızı et fiyatlarına yüzde 48 oranında artırım yaptı ve 1 kilogram kıymanın fiyatı 56 TL’den 83 TL’ye, kilogramı 62,5 TL olan kuşbaşı ise 92 TL’ye yükseldi.
Toplam kırmızı et satışının %1’lik kısmını oluşturan ve yalnızca ESK mağazalarını kapsayan bu artırımın, piyasadaki et fiyatlarına yansımayacağı belirtiliyor.
Et ve Süt Kurumu’nun yeni fiyat düzenlemesine ait açıklama yapan Tarım ve Orman Bakanlığı da ESK fiyatlarının piyasadaki et fiyatlarını etkilemeyeceğini belirtti.
Ama BBC Türkçe’ye konuşan bölüm temsilcilerine nazaran, yüksek maliyetler ve arz meşakkati sebebiyle önümüzdeki iki ay içerisinde et fiyatlarının en az yüzde 30 artması bekleniyor.
Bu artış beklentisinin altında ise birçok yapısal sebep yatıyor.
“YANLIŞ SÜT SİYASETİ, ET FİYATLARINI DA ETKİLİYOR”
Türkiye’de süt üreticisi işletmelerin sayısının, son üç yıldır süt fiyatlarının baskılanması ve artan üretim maliyetleri sebebiyle giderek azaldığı belirtiliyor.
Ziyan eden süt üreticilerinin devayı hayvanlarını kesmekte bulduğu ve böylelikle dişi büyük baş sayısının azalmasıyla, yeni hayvan üretiminin de azaldığı bedellendiriliyor.
Tüm Süt, Et ve Damızlık Sığır Yetiştiricileri Derneği Lideri Sencer Solakoğlu, bilhassa son 4 aydır çok ağır bir inek kesitinin yapıldığını belirtiyor:
“Yıllarca ziyana mahkûm bırakılan süt çiftçileri, ağır bir biçimde anaç hayvanlarını kesmeye başladılar. Bu kesitlerin sonucunda her geçen gün et üretimi düştü.”
“Et hayvanı üreten çiftliklerin birçoğunun kullanım kapasitesi yüzde 50’nin altına düştü. Hasebiyle şu anda bölümlük et hayvanı bulmakta çok önemli zorluk çekiliyor, et fiyatlarının yükselmesi kaide.”
Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) ve Et ve Süt Kurumu (ESK) eski genel müdürü İsmail Kemaloğlu da çiftlik kapasitelerinin yüzde 40-50 ortası olduğu söyleyerek, “İşletmelerdeki hayvan sayılarında önemli düşüş var” diyor.
“ARZ KÜLFETİ YAŞANACAK, ET FİYATLARI ARTACAK”
Getty ImagesUzmanlara nazaran dişi sığır sayısının azalması ve yüksek maliyetlerin üzerine bir de turizm dönemindeki talep artışı eklendiğinde, birkaç ay içerisinde et fiyatlarında yüzde 30-40 ortasında artırım bekleniyor.
Kemaloğlu, “Eğer beklenen sayılarda turist gelirse, etin kilosu çok rahat 150 TL olur. Zira arz sorunu kritik bir hal alacak üzere gözüküyor” diyor.
Solakoğlu da “Turizm döneminin başlaması ve hayvan stokunun minimuma inmesiyle, mayıs ayı sonuna kadar et fiyatlarının en az yüzde 30 zamlanacağını hesap ediyoruz” diyor.
BBC Türkçe’ye yazılı açıklama yapan Ulusal Kırmızı Et Kurulu Lideri Ahmet Hacıince ise birebir görüşte değil:
“İçinde bulunduğumuz periyot için kırmızı et arzı noktasında bir sorun gözükmektedir. Mevcut hayvan stokumuz talebi karşılayabilir düzeydedir.”
“Ancak süt fiyatlarının sürdürülebilir noktada olmayışı sebebiyle hayvan kesiti daha da hızlandığında, 1-1,5 yıl sonra temel kırmızı et kaynağı olan besilik dana temininde sorun oluşabileceğinden, kırmızı et arzı kâfi düzeye ulaşamayabilir.”
Mevcut ekonomik koşullar ve girdi maliyetlerinin artışı sebebiyle fiyat hareketlerinin olabileceği iktisadın gereği olmakla bir arada, spekülatif artışlar beklenmemektedir.
Hacıince ayrıyeten vatandaşların gelir düzeyi ve alım gücü sebebiyle kırmızı ete kâfi talebin oluşamadığı durumlarda, fiyatların gereği kadar yükselmediğini kaydediyor.
Öte yandan kesim temsilcilerine nazaran Türkiye’de et ve süt eserleri kıymetli değil, tersine Avrupa’ya nazaran epey düşük.
Temel sorunun vatandaşın alım gücünde olduğunu söyleyen Kemaloğlu, “Bugün bir kilo baklava 150-200 TL iken, ete kıymetli dememek gerekiyor” diyor.
Hacıince de kırmızı et fiyatlarında yaşanan artışın; yem, güç, personellik ve akaryakıttaki artışlara nazaran daha az olduğunu belirtiyor.
“MALİYETLER YÜKSEK, YEMDE İTHALATA BAĞIMLIYIZ”
Türkiye’de hayvancılıkta yıllık 26 buçuk milyon ton karma yem tüketiliyor ve bu yemin %50-55’ini ithal hammadde oluşturuyor.
Türkiye’de hayvancılık yapanların yüzde 85’inin 10 inekten daha az hayvana sahip olduğunu belirten Solakoğlu, maliyet baskısı altında ezilen onlarca küçük işletmenin kapandığını söylüyor:
“International Farm Comparison Network (IFCN) bilgilerine nazaran, Türkiye’de hayvancılık yapma maliyetinin dünya ortalamasından yüzde 23 daha fazla.”
“Artan maliyetlerin yükü şimdilik çiftçinin sırtına binmiş durumda. Fakat eninde sonunda bunlar fiyatlara yansıyacak ve nihayetinde yeniden tüketicinin aleyhine bir gidişat olacak.”
Hayvancılıkla geçimini sağlayan Hüseyin Efe de hayvancılık maliyetlerinin karşılanamaz bir hale geldiğini anlatıyor:
“Arpa fiyatları son bir yılda %300 arttı. Kimse hayvanına arpa yediremiyor. Daha evvel ton bazında alırdık, artık çuval olarak alabiliyoruz. Saman fiyatları %80-100 ortasında arttı. Motorin, bir yılda 7 liradan 22 liraya çıktı. İlaç ve tedavi masrafları çok yüksek.”
Ürettiği sütün kilosunu 4,35 TL’ye sattığını söyleyen Efe, yemin kilosunun ise 6 TL olduğunu belirtiyor:
“Bir kilo sütten bir kilo yem alamaz duruma geldik. Süt için hayvana 10 bin TL’lik yem alıyorsak, satışımızdan 9 bin 800 kazanıyoruz. Bunun bir de samanı, personelliği ve ilaç tedavileri var.”
“Ahırında 20 ineği olan 10’a, 10 ineği olan 5’e düşürüyor. Birkaç tane olan da büsbütün kapatmanın yollarına bakıyor. Herkes hayvan sayısını azaltmak istiyor, kimse artırmak istemiyor.”
“ÇİFTÇİ, YEM BORÇLARI YÜZÜNDEN SENET İMZALIYOR”
Efe, köyde et ve süt üreticisi birçok çiftçinin yem satıcılara olan borçlarını ödeyemediğini ve senet imzalamak zorunda kaldıklarını anlatıyor:
“Köylümüzün borçlandığı yem firmaları, borcunu ödeyemeyen insanların hayvanlarına el koymaya başladı. Bütün hayvanlarını alıyor, borcu kapatmaya yetmezse de senet yapıyorlar.”
“Bir yakınımız işletmesini kapattı, koyunlarını da verdi fakat yeniden de borcunu ödeyemediği için senet yaptı. İş bu dereceye geldi.”
“İstesek bile yemimizi kendimiz üretemiyoruz. Herkes gübre zahmeti yaşıyor. Geçen yıl bir torba üre gübresi 90 liraydı, artık 650 lira. Artık kimse hasat vaktinde kimse yüksek hasat alamaz.”
“İTHALAT TAHLİL DEĞİL”
UKON bilgilerine nazaran, Türkiye’de karkas et kesim fiyatı 80-82 TL/kg iken bu sayı yurt dışı piyasalarda 5-6 Euro/kg aralığında seyrediyor.
Bu açıdan Türkiye’nin et arzında yaşanacak mümkün bir sorunda ithal etin “ekonomik bir tahlil olmayacağı” ve et fiyatlarını %30-40 düzeyinde artıracağı bedellendiriliyor.
UKON kısa vadede Türkiye’nin et arzında sorun yaşanmayacağını belirtse de başka uzmanlar, Türkiye’nin kırmızı et bilgilerinin “şeffaf olmadığını” söylüyor.
Solakoğlu, bilgilerdeki belirsizlik sebebiyle kırmızı et fiyatına dair beklentilerin de spekülasyonlar üzerine kurulduğunu kaydediyor:
“Tarım ve Orman Bakanlığı’nda Türkiye’nin hakikaten kaç tane hayvanı olduğunun envanteri yok. Bütün kesim önümüzdeki iki ayda düşük arz ve yüksek talepten kaynaklı bir fiyat artışı olacağını konuşuyor ancak bu, çiftliklerdeki müşahedelere dayanıyor.”
TÜİK’in son birkaç yıldır Türkiye’nin et üretimi bilgilerini açıklamadığını belirten Kemaloğlu ise, “Evet, resmi sayılar muhakkak stoku gösteriyor ancak arz talep istikrarında fiili durumu en iyi piyasa gösterir” diyor.
ET VE SÜT KURUMU NEDEN ARTIRIM YAPTI?
Solakoğlu, ESK’nın uzun vakittir baskılanmış fiyattan et satışı yaptığını ancak özgür iktisattaki rekabetin adil olması açısından bu artırımın “beklendiğini” söz ediyor.
Et ve Süt Kurumu Genel Müdürü Osman Uzun’un Dünya Gazetesi Tarım Muharriri Ali Ekber Yıldırım’a verdiği bilgilere nazaran ESK’nın satışlarının büyük kısmı Ulusal Savunma Bakanlığı ile Jandarma Genel Komutanlığı’na yapılırken, zincir marketlere hiç satışı bulunmuyor.
Et ve Süt Kurumu Eski Genel Müdürü Kemaloğlu, “ESK aslında tıpkı TMO üzere bir piyasa düzenleme kurumu lakin hür piyasadaki fiyatları belirleyemiyor. Piyasa için ESK fiyatlarının bir manası yok zira ESK’nın satış noktaları son derece sınırlı” diyor.
ESK’nın üretici maliyetleri, sürdürülebilirlik eşiği ve enflasyon üzere parametreleri takip ederek et ve süt eserlerinde piyasa düzenleme kurumu olmakla vazifeli olduğunu belirten Kemaloğlu, son yıllarda bu fonksiyonun aksadığını kıymetlendiriyor.
Cumhuriyet
